Ako 46: Mo'ui Kakato ma'a Sisu

Same 138:1-8; 'Aisea 6:1-13; I Kol.15:1-11; Luke 5:1-11

KO E 'EIKI 'I HE MATATAHI KALELI

Luke 5:1-11
'Oku fakahaa'i 'e he 'Otua Hono Mafimafi 'i he matatahi Kaleli 'o hange ko ia ne fakaha 'i he Temipale ki he Palofita ('Aisea 6).  Ko e mafimafi ai pe ko ia ne fakahaa'i 'i he Toetu'u 'a Kalaisi (I Kolinito 15).

Pea 'i he talanoa 'ia Luke 5:1-11 'oku tau ma'u ai 'a e ngaahi fekau mahu'inga ko 'eni:

• Tomu'a fai 'a e ako 'a e 'Eiki (v.1-3).
• Toki fai 'a e tokanga ki he ngaue 'oku fai (v.4-5).
• Ko e tapuaki 'o e Talangofua (v.6-7).
• Ko e Tukupa ki he Mo'ui mo e Ngaue fo'ou (v.8-11).

Na'e tali kakato 'e he kau ako honau ui ke muimui ki he 'Eiki hili 'a 'enau mamata ki he mana na'e ai 'e Sisu.

 Ke Tau Mo'ui 'Ofa (Sione 13:35;  Loma 13:8)

Ako 45: Fakapapau'i 'a e pule moe ngaue 'a e 'Otua he mo'ui

Senesi 28:16,17; 'Ekisoto 3:5; Siosiua 5:15.

PEA OFO 'A SEKOPE

Kuo 'a hake 'eni 'a Sekope mei he'ene mohe, 'isa mei he'ene misi.  'Oku fa'a hoko mai 'a e 'Otua kiate kitautolu 'i he misi koe'uhi pe ka ha'u hangatonu Ia te tau 'auha kitautolu.  'E 'ikai ha angahala ia 'e tu'u 'i Hono 'ao.  Ko ia na'a Ne fa'a hoko mai 'i he misi ki he kau peteliake 'o ono'aho.  Ka 'i he 'aho ni kuo Ne hoko totonu mai 'i Hono 'Alo 'ia Sisu Kalaisi (Hep.1:1). 

Ko e ofo hake 'a Sekope mei he'ene mohe, 'oku tatau pe ia mo 'ene 'a hake 'i hono laumalie 'o ne toki fakatokanga'i 'a e 'afio 'a e 'Otua.  Na'e 'ikai teitei misi 'a Sekope ko e 'Otua 'oku ha'u 'i ha foung mahino pehe.  Pea 'ikai foki ha'ane 'ilo'i ko e 'Otua 'oku 'afio 'i he potu kotoa pe.  Mahalo pe na'a ne pehe ko  e'Otua 'oku 'afio pe ia 'i honau 'api pea mo e laumalie 'o 'Aisake.  Pea ne hola mei ai koe'uhi ko e me'a na'a ne fai ai, 'amanaki 'e ia kuo mama'o mei he 'Otua mo e feitu'u na'a ne fai kovi ai.  Kae faka'ohovale 'i he ha 'a e 'Otua kiate ia i he fu'u potu maomaonganoa.  Pea 'oku mo'oni 'a 'ene lea, "'oku 'ikai ko ha potu kehe 'eni".  Pea 'oku 'ikai ha potu kehe ia 'i mamani ko e potu kotoa pe 'o e 'Otua, ko e "Matapa 'o Langi". 

Fa'a pehe 'e he ni'ihi ia tokua ko e potu kehe 'a hotele mo fale hulohula mei he fale lotu.  Tokua 'oku kehe 'a e kelekele 'o Saione mei he kelekele 'o Fa'onelua.  Me'a tatau pe.  Ko e Matapa 'o Langi.  Tatau pe 'a fale lotu, fale mohe, fale kai, fale kaukau mo lotofale. 

Tokanga'i ko Sekope ko e tangata lotu fuoloa.  Talu 'ene tupu mo 'ene lotu mo e lau kuo ne tali 'a Sisu, toki vete mai 'e ia he 'aho ni, "Ta 'oku 'afio 'a Sihova 'i he potu ni kau ta'e'ilo ki ai 'e au".  Na'e fu'u fuoloa 'aupito 'a 'ene mohe ko 'ene toki 'a pe ee.  Toki fafangu ia 'e he 'Otua 'aki ha misi.  Fefe koe?  Kuo ke 'a?  Kuo ke 'ilo ko e fale 'eni 'o e 'Otua?  'A fe 'a e fale 'o e 'Otua?  'A koe!  Talamai 'e Paula "'Oku 'ikai te mou 'ilo koaa ko homou sino taki taha ko e temipale 'o e 'afio 'a e Laumalie Ma'oni'oni 'iate kimoutolu, 'a ia kuo hoko kiate kimoutolu mei he 'Otua"?  (I Kol.6:19).  'Oku ke 'ilo ia?  Pe 'oku te'eki pe te ke ofo?  Fakatauange ki he 'Otua ke Ne fafangu fakataha kitautolu mo Sekope ke tau 'ilo'i 'a e 'afio 'a 'Ene 'Afio 'i hotau loto mo hotau 'atakai 'i he 'aho ni mo e 'aho kotoa pe 'o 'etau fononga.  He kuo hoko mai 'a Sisu 'a e Matapa 'o e mo'ui 'o "tapanekale 'i hotau lotolotonga" (Sione 1:14). 

Tefito'i Fakakaukau:  Fakapapau'i 'oku fale kakato 'a e 'Otua 'i ho'o mo'ui ke ke 'ilo'i mo'oni 'a 'Ene ngaahi ngaue mai.

Ako 44: Tuku 'a e Laumalie 'o e 'Eiki ke taki ho'o mo'ui.

Senesi 28:13-15; 13:14-16; 22:17; 18:18; 22:18; 26:4;

Nom. 6:24; Saame 121:7,8; Teut.31:6-8.

KO E FEKAU FAKANONGA

'I he tumutumu 'o e fu'u tu'unga 'oku 'afio mai ai 'a e 'Otua pea Ne folofola fakahangatonu mai ki He'ene sevaniti ko Sekope.  Feinga 'a e 'Otua ke fakamahino 'oku 'ikai ko ha 'Otua pe ia 'o e fakalukufua ke pehe ko e fu'u tu'unga mei langi ki mamani pea 'uhinga pe ia ki he fakatokolahi.  'Oku Ne tokanga'i 'a e fakatokolahi ka 'oku Ne matu'aki tokanga foki ki he fakafo'ituitui.  Pea 'oku ne fa'a hoko mai 'i he taimi totonu.  Na'a tau lave foki ki ai 'aneafi, ki he mohe ongosia 'a Sekope.  Na'e lotomamahi mo ongo'i ta'elata mo li'ekina.  Hange ka mole 'a e 'amanaki ki he mo'ui.  Lolotonga 'ene tu'u 'i he tu'unga ko ia, kuo folofola mai 'a e 'Otua, Sekope "ko Au te u 'iate koe, pea te u tauhi koe 'i ho ngaahi founga kotoa pe". 

Pea ko e hoko mai 'a e 'Otua ke fakamahino kia Sekope 'oku 'ikai te ne tuenoa mo li'ekina, 'uma'a ha taumu'avalea 'a 'ene fononga.  Ka ko Ia 'oku Ne fokotu'u 'a 'ene mo'ui, pea ko 'ene tonu pe 'ana 'eni ia.  Neongo 'e ngali kehe ia mo fakaoli ki he sio 'a e tangata ka 'okku 'ikai ke tonu ke fai ha hoha'a.  'Oku totonu 'a e me'a kotoa pe he ko e 'Otua 'oku 'i he tumutumu 'o e tu'unga.  Pea fakamahino mai foki kia Sekope ko 'ene fononga 'oku fai, 'oku 'ikai ko ha'ane fononga ki Kalana, ka ko 'ene fou ange pe 'ana 'i he fu'u tu'unga.  Pea ko e fu'u tu'unga, ko e tu'unga ia 'o e tui.  Pea ko e tui ko Sisu Kalaisi pe.  Ko e fou 'ia Sisu Kalaisi ki he 'Otua. 

Pea 'ia Sisu Kalaisi pe kuo folofola mai ai 'a e 'Otua kia Sekope 'i he 'aho ko 'eni.  Pea 'oku fu'u mahu'inga 'aupito ke tau tokanga'i 'a e fekau na'e fai mai 'e he 'Otua kia Sekope.  Ko e tapuaki na'e fai mai 'e he 'Otua kia Sekope 'i he 'aho ni ko ia kotoa pe 'a e tapuaki na'e ma'u 'e 'Epalahame mo 'Aisake.  Pea ko e me'a fakalotolahi ia ke mahino kia Sekope 'oku tatau pe 'a e 'Otua na'e 'ia 'Epalahame mo Ia na'e folofola kia 'Aisake pea ko e 'Otua tatau pe 'eni 'oku hoko mai kiate ia.  Ke 'oua te ne teitei pehe 'oku makehe atu pe 'a e lotu mo e ivi fakalaumalie 'o 'Epalahame mo 'Aisake.  'Oku tatau pe.  He ko e 'Otua tatau pe (Hep.13:8).

Ko e ha'u 'a e 'Otua ke 'omi tapuaki pe.  Ko e 'uhinga ia 'a 'Ene ha'u kia Sekope.  Pea 'oku tau tui ko e 'uhinga pe ia 'o 'Ene toe ha'u kiate kitautolu he 'aho ni.  Ko e ha'u pe ke 'omi kelesi.  Ha kelesi ki ho'o loto fo'i, kelesi ki he manavahe ho loto, 'io kelesi ki ho'o tui, mo e kelesi ke fakafo'ou 'aki ho'o 'amanaki mo ho'o 'ofa.  'Uma'a foki 'a e koloa ko 'ene hoko mai ki ho'o mo'ui ke Ne 'Eiki.  Ke 'ilo 'e 'ikai ke fa'a fai 'e Sisu ha me'a 'i ho'o mo'ui kae'oua pe kuo Ne hoko ko ho 'Eiki.  Ko e 'Eiki pe 'a Sisuu kuo 'alu hifo 'a e ngaahi me'a kehekehe na'a nau ha'i koe pea nau tu'i fakaleveleva 'i ho'o mo'ui.  'Alu hifo 'a e ta'elata, mole 'a e loto si'i, puli 'a e ta'e'ofa mo e siokita.  Melemo 'a e ilifia pe amatanga 'a e ngutungutuua mo e ha fua 'a e ngaahi hou'eiki fakaleveleva 'o e fakapo'uli na'a nau kapu ho'o mo'ui.  'Io, tangata, fefine, mo'oni 'a e lea 'a e punake, "Ko e monu e ka si'i 'o ka hu mai 'a Kalaisi, 'o nofo'ia 'a e mo'ui ni".  Tali mu'a ia ke heka 'i he tumutumu ho tu'unga 'i he 'aho kotoa ho'o fononga.

Ako 43: 'Oku tu'u fe'ao ma'u pe 'a e 'Otua ke taki kitautolu.

Senesi 28:12; Sione 1:52.

TU'UNGA MEI LANGI

Kuo to hifo 'a Sekope 'o mohe.  Ko e mohe ongosia pea hela'ia 'i he fononga.  Na'a ne fokotu'utu'u pe hono ki'i mohenga 'aki 'a e maka, pea tokoto hifo leva 'o mohe kuo ne vaivaia.  Ongosia hono sino fakataha mo hono laumalie.  Ongosia hono sino 'i he fu'u fononga loloa kuo ne fai, maile 'e fitungofulu tupu.  Pea ko hono laumalie foki kuo ta vaivaia 'i he ngaahi me'a ne hoko 'i he ngaahi 'aho si'i kuo ne toki situ'a ki ai.  Mahalo pe 'i he'ene to hifo ke mohe kuo fakalau mai 'a e ngaahi palopalema 'oku lolotonga hoko.  Kite ma'u mai pe 'a 'api.  Na'a ne sio loto ki he mata 'ita 'a hono ta'okete pea ne fakakaukau leva pe 'e toe 'osi nai 'a fe.  Pea te na toe fe'iloaki pe 'ikai?  Kapau te na toe fetaulaki, ko e ha 'e hoko?  Na'e fakalau mai foki mo e fofonga 'ofa 'o 'ene fa'ee, 'a e fu'u faingata'a ko 'eni kuo ne loto ke ne fuesia koe'uhi pe ko 'ene tama pele 'oku 'ofa ai.  Pe 'e fakaku nai pea ne toe sio 'i he mata 'ofa ko ia?  Ne manatu hake foki ki si'i 'Aisake, 'a e fu'u fa'ahinga loto na'a ne fakato'a'i ia ke loi ki ai.  Pea fiefia pe kuo matafi 'a e loa ko ia pea na mavae lelei pe. 

Ake hake 'ene ngaahi fakatomala 'i he ngaahi me'a na'a ne fa'a fai 'i 'api, pe ako 'eni kuo ne to mama'o mei ai .... ka ko e ha nai 'a e fa'a 'aonga 'o e fai ki hoto loto.  Ko e mo'ui ia ko e matangi .... ka ko ia, ko 'ene 'alu 'eni ki fe?  Ko 'ene toki mavahe 'eni mei 'api.  Ko e ha hono kaha'u?  'E fefe ha'anau fe'iloaki mo e famili 'o 'ene fa'ee?  Ko 'eni kuo hola mei he 'api 'e taha, me'a ni 'e tali ia 'e he 'api ko ee?  Kapau 'e 'ikai te nau tali te ne fefe nai?  Foki ki 'api?  Pe 'e hola 'aupito?  Kae fefe nai 'a e 'Otua?  'Oku 'i ai ha 'aonga 'o e lotu ki ai?  Ko e ha 'a e 'aonga 'o e ngaahi tapuaki na'e hilifaki kiate ia 'e he tangata'eiki, me'a ni ko hono fakama'opo'opo 'eni ko e mohe 'i he fu'u fokotu'unga maka? 

Lolotonga 'a e fefilihaki hono 'atamai mo e 'uuni me'a ko 'eni, na'e fakavale leva 'e he 'Otua hono mata 'o ne fai ha mohe ma'u.  Pea ne misi ko ha fu'u tu'unga 'oku tu'u pe mei he me'a 'oku ne tokoto ai 'o lele pe 'o tau ki langi.  Pea 'oku fe'alu'aki fano holo ai 'a e lauiafe 'o e kau 'angelo.  Ko 'enau fe'ave'aki fekau mei mamani ki langi.  Ko e tali e ki he ngaahi me'a 'oku ne fakahoha'a tu'u 'a hono loto.  Pea ko e toki fe'iloaki e 'a Sekope mo e 'Otua 'o 'Epalahame, mo 'Aisake. 

Me'a 'uluaki 'oku fakamahino, 'oku 'ikai ke teitei tuenoa 'a mamani.  'Oku 'i ai 'a 'ene fu'u fekau'aki lahi mo Hevani.  Pea ko e kau 'angelo 'oku nau fe'aluaki.  Ko 'enau femo'uekina 'i he fefakahoko'aki 'a e finangalo mo e ngaahi fekau 'a e 'Otua ki mamani.  Pea 'oku nau foki 'o tala 'a honoola, mo tatali ki ha ngaahi fekau.  'A e ngaahi me'a 'oku 'ikai ke mataa ia 'e he mata fakamatelie 'o e tangata.  Ka 'oku lolotonga hoko ni ia.  'Oku fehifo'aki 'a e laumalie 'o e 'Otua ko e feinga ke fakalotolahi'i, poupou'i pea tokoni'i Hono kakai 'oku 'i mamani. 

'Oku talamai 'e he Tohitapu 'oku 'i ai 'a e kau "toko mano 'angelo" (Hep.12:22), ko e "ha'a to'a kaukaua 'ok fai 'a 'ene ngaahi lea" (Saam.103:20) pea ko kinautolu ko e ngaahi "laumalie ngaue .... 'oku kouna atu ke fai ha lakanga (Hep.1:14).  'Oku nau tokoni'i 'a e kakai 'a e 'Otua ke nau tutupu 'i he kelesi (Lk.15:10; I Kol.4:9; 'Efes.3:10; I Pita.1:12; Saam.34:7; 91:11 etc.).  Ko ia ko e kau 'angelo ko e kau talafekau kinautolu 'a e 'Otua pea 'oku nau fai 'a e fetu'utaki mo mamani (Tan.9:21-23; Mk.1:13; Lk.22:43; Ng.12:17; 27:23).

Fakafiefia mo'oni ia ko 'etau 'ilo 'oku 'ikai ke li'aki kitautolu 'e he 'Otua ka 'oku tau 'a'ahia kitautolu, 'aki 'ene toko mano'i 'angelo, ke fai hotau fakatu'umalie 'i he 'aho mo e momeniti kotoa pe.  Pea ko e me'a tepuu ko e 'i ai ha fu'u tu'unga 'oku ha'u mei Langi 'o tu'u 'i mamani.  Pea ko e tu'unga ko ia ko Sisu pe.  Na'e mamata ki ai 'a Sekope mei he 'aho kilukilua.  Ko e Tokotaha ko ia 'oku lave ki ai 'a e 'aposetolo 'i he'ene fakaongo mai 'a e Folofola 'a hotau 'Eiki, "Ko au e, 'oku ou tala kiate kimoutolu, Te mou mamata ki he langi kuo fakaava, pe a'oku 'alu hake mo 'alu hifo 'a e kau 'angelo 'a e 'Otua 'i he Fanautama 'a Tangata" (Sione 1:52).  'Io, 'oku tokanga mai 'a e 'Otua pea 'oku Ne a'u mai pe ki hotau loki mohe, peito, ngaue'anga, tokanga mo ngatai.  Ko 'Ene ha'u pe ke vete ange kitautolu mei he ngaahi palopalema fihi 'o e mo'ui.  Ko Sisu pe foki 'oku Ne fakaha mai ko Ia pe 'a e Hala ki he 'Otua (Sione 14:6), pea ko hotau hao'anga ia mo hotau Fakamo'ui.

Ako 42: 'Oku tataki 'e he 'Eiki 'a e fononga 'a e kakai 'a'ana.

Senesi 28:10,11; Selemaia 10:23; Sione 10:4

HOKO FAINOA KI HA FEITU'U

'O fakatatau ki he Folofola, ko e talu 'a e tupu 'a Sekope mo e meimei lahi nofo pe 'i honau 'api 'i Peasipa (Sen.22:19; 26:33; 28:10).  Pea kuo ne hiki 'eni 'o fononga ki Kalana.  Pea ko Kalana, ko e vamama'o mo Peasipa 'oku 'i he maile 'e nimangeau.  'Oku mahino pe na'a ne fononga 'i ha manu, ka 'oku mahalo 'e laulau uike pea toki tau. 

Ka ko 'eni kuo a'u 'a Sekope ia ki Peteli, pea ko Peteli, 'oku meimei 'i he maile 'e fitungofulu fakatokelau 'o Peasipa, pea mahalo ko e loloa 'o e fononga lalo ko e 'aho nai 'e tolu.  Na'e langa 'e 'Epalahame ha 'olita 'o ofi ki Peteli (12:8; 13:3,4), pea ko e feitu'u pe foki ko 'eni 'e toe foki mai ki ai 'a Sekope 'amui ange (35:1).  'E hoko 'a Peteli 'amui ange ko e potu mohu fakamanatu kia Sekope.  Pea ko e 'uhinga 'o e Peteli, fakahingoa 'e Sekope, ko e "Fale-'o e-'Otua" (28:19). 

'Oku pehe foki 'e he lesoni 'o e 'aho ni na'e hoko fainoa pe ki ai 'a Sekope.  Na'a ne "hoko fainoa ki ha feitu'u".  'Oku lahi 'a e ngaahi 'uhinga 'oku talamai 'e he ngaahi fo'i lea ko ia.  'Uluaki, ko e fainoa, 'oku mahino na'e 'ikai te ne palani'i.  'Oku kehe 'a e 'alu fainoa mei he "'alu noa'ia".  'Oku 'uhinga 'a e 'alu noa'ia ko e 'alu ta'ekaveinga mo ta'etaumu'a.  Mo'ui 'atamai mangoa pe.  Ka ko e fainoa ia 'i heni, ko e tangata 'a e 'Otua, pea 'oku tataki 'e he 'Otua 'a 'ene fononga, ka 'oku 'ikai te ne 'ilo'i ia 'e ia 'a e 'uhinga 'o e ngaahi feitu'u 'oku ne a'u ki ai.  'E toki fakamatala'i pe ia 'e he Laumalie 'amui ange, ka 'i he taimi lolotonga ko e fo'i fononga pe.  Pea na'e pehe 'a e hoko mai 'a Sekope ki Peteli, na'a ne hoko fainoa pe ki ai.  Na'e 'ikai te ne palani'i, pe 'e 'i ai ha'ane fokotu'utu'u pehe.  Pea 'oku fa'a pehe foki 'a e konga lahi 'o e mo'ui ia.  'Ohovale pe kuo te tau ki ha fa'ahinga koloa pe fa'ahinga me'a, kae tautautefito ki he mo'ui faka-'Otua, na'e 'ikai ha'ate misi ki ai.  Kapau na'e 'i ai ha'ate lika ki ai, mahalo na'a te hola.  Ka 'oku hanga foki 'e he 'Otua 'o kofukofu 'a e konga lelei 'o e mo'ui 'o kau ai 'a e kaha'u, ke 'oua te tau manavahe, pe 'e hoko ai ha ngaahi faingata'a kiate kitautolu.

Na'e a'u foki 'a Sekope ia ki he feitu'u ko ia kuot o 'a e la'aa pea po'uli, kuo hela'ia pea to atu pe 'o mohe.  To fainoa atu pe ki ai 'o 'olunga atu ki he 'Otua, he ko ia 'a e Maka lauikuonga.  Na'e 'ikai ke 'uluaki 'ilo'i 'e Sekope 'a e 'Otua, pea ne 'alu atu 'o toki to atu ki ai.  Ka ko e 'Otua na'a Ne 'afio'i pea Ne fokotu'utu'u 'a e hala 'o Sekope ke 'alu ange 'o tau ange kiate Ia.  Ke to pe 'a e la'aa pea mohe ange ki ai.  Hono 'ikai fungani 'a hono fakakaukau, ko e ofi pe ke to hotau la'aa kuo tu'u mai 'a e 'Otua 'o tali mei ai na'a to ange ki ai hotau "'ulu" pea mo 'etau hela'ia.  Ko e ngata'anga 'o e tapua hotau la'aa 'oku tu'u mei ai 'a e 'Otua. 

'Oku toe hanga foki 'e he fakakaukau 'o e "hoko fainoa ki he feitu'u" 'o fakamanatu mai 'a e koloa ko ia ko e tui.  Na'e 'alu 'a 'Epalahame ki ha feitu'u na'e 'ikai te ne 'ilo (Hep.8:11).  Ko e fononga ia 'o e tui ko e hoko ki ha feitu'u na'e 'ikai te te 'ilo pe 'oku tu'u ki fe, pe 'oku hanga ki fe?  Fo'i tu'unoa pe.  Ko e 'Eiki pe 'oku fai 'a e tataki.  Pea 'oku sai ia koe'uhi na'a tau 'ilo'i 'a e kaha'u 'oku 'i ai hono koloa pea tau lele mo e loto manumanu ki ai pea na'a tau 'auha ai.  Tatau pe na'a tau 'ilo 'a e kaha'u 'oku fonu faingata'a pea tau momou mei ai.  'O 'ikai te tau 'ilo ko e faingata'a 'oku fa'o lahi ai 'a e koloa faka-'Otua.  Ka tau 'alu pe 'i he falala ki he 'Otua.  'Oku 'ikai ko e 'alu kui.  Ko kitautolu pe i a'oku kuikui ka ko e 'Eiki 'oku 'i loto 'iate kitautolu ko ia 'oku Ne fai 'a e faka'uli.  Pea ko e kakai kotoa pe 'a e 'Otua, 'oku taki atu kinautolu 'e Sisu ki he ngaahi feitu'u 'oku Ne finangalo ke nau 'i ai (Sione 10:4). 

Ako 41: Ko e 'Otua pe 'oku Ne mafeia ke fakafo'ou mo'oni 'etau mo'ui.

Senesi 28:6-9; 24:3; 26:35; 36:3; Matiu 25:10-13.

TOE KI'I FEINGA 'A 'ISOA

'I he mamata 'e 'Isoa kuo toe tapuaki'i 'a Sekope 'e 'Aisake, kuo ne 'ilo leva kuo kau 'aupito 'a 'Aisake kia Sekope pea kuo 'ikai ke 'ita ia 'i he loi na'e fai 'e Sekope kiate ia.  Na'e pehe 'e 'Isoa 'oku kei kau pe 'a e tangata'eiki mo ia, pea 'oku ne kei pele'aki pe ia.  Ka 'i he 'aho ni kuo mahino ki ai kuo to'o mo'oni pe 'e Sekope 'a e tu'unga pele.  Mahino lelei 'eni kiate ia ko 'ene mo'ui kuo tu'u 'i he tu'unga fakatu'utamaki.  Pea 'i he'ene fanongo kuo fekau'i 'e 'Aisake 'a Sekope ke tapu ke mali mo ha 'ofefine 'o ha taha Kenani, na'e mahino leva kiate ia 'oku 'ikai ke fiemalie 'a 'Aisake mo Lepeka ki hono ongo uaifi na'a ne fili. 

Ko ia na'e pau leva ke fai 'e 'Isoa ha ki'i feinga fakavavevave ke fai ha fakatonutonu.  Na'a ne 'alu leva ki he 'api 'o e tokoua 'o 'ene tamai, 'a 'Isime'eli ke mali mo ha taha 'o hono ngaahi 'ofefine, 'a Mahalati.  Pea ko Mahalati ko e uaifi ia hoo tolu 'o 'Isoa.  Ko e hingoa 'e taha 'o Mahalati ko Pasimati (36:3).  Faka'ofa 'a e si'i feinga tomui 'a 'Isoa 'oku mahino foki na'e toki 'ilo'i 'a e kovi 'o 'ene mo'ui faifainoa mo ta'efakaongoongo ko ia na'a ne toe fai ai 'a e fo'i mali ko 'eni.  Pea mahalo foki na'a ne pehe ke kumi pe ha kainga 'o 'ene matu'a, he ko e 'alu 'a Sekope ke kumi ki he kainga 'o 'ene fa'ee.  Ko ia na'a ne fekumi fakavavevave leva ki he ha'a 'Isime'eli, 'a e kainga 'o 'ene tamai.  'Ikai ke 'ilo 'e 'Isoa ia, ko 'ene toe fo'i fehalaaki ia 'e taha, ko e ha'a 'Isime'eli kuo fuoloa hono teke'i ia ki tua' 'e he 'Otua.  'Ikai ko ia pe ka ko e hako ia 'o e fefine 'Isipite (Heka'a) pea toe mali foki 'a 'Isime'eli ia mo e kakai fefine Kenani pe.  Ka ko e tu'utu'uni 'a 'Epalahame, pea ko 'eni kuo fekau pehe mo 'Aisake, 'e 'ikai 'aupito te nau mali ki he kakai fefine 'o Kenani.  Ko ia neongo 'a e si'i feinga tomui hake a' 'Isoa ka na'e fehalaaki pe.  'A ia 'oku mahino pe na'a ne feinga ke fakatomala koe'uhi na'a 'ohovale pe kuo toe foaki ange 'e he 'Otua ha faingamalie mo'ona.  Ka ko e malanga fai mei he ate.

Ko e ha pe ha liliu 'oku 'asi mai 'i he mo'ui 'a 'Isoa ko e me'a pe 'oku mahino, kuo 'i ai 'a e 'ilo'i 'e 'Isoa ko e tefito 'o e kovi kuo ne to ki ai 'okku 'ikai ko Sekope ka ko ia.  Ko ia pe mo 'ene fakafefeka hono loto 'uma'a 'ene kui fakalaumalie na'e hoko mai ai 'a e palopalema kiate ia.  Pea 'oku tau tui na'e fakatomala 'i he'ene fai pehee, pea faka'au ai pe ke mole 'a 'ene 'ita mo e lotomamahi kia Sekope. Ko e situ'a atu pe 'eni 'a Sekope 'o 'alu kuo kamata leva ke hu mai 'a e fakakaukau lelei mo e maama kia 'Isoa. 

Tau sio ki he ki'i feinga liliu 'a 'Isoa pea 'oku ne toe fakamahino mai ai ke ma'ala'ala 'a e fo'i mo'oni ko ia, 'e 'ikai lava ha tangata ke fakatomala pe 'iate ia.  Ko e fakatomala mo e liliu tangata, ko e 'Otua pe te Ne lava.  'E 'ikai ke lava 'e he tangata 'iate ia pe 'i ha'ane feinga fakapapau ke ne fakafo'ou 'ene mo'ui.  Na'a mo e kakai 'oku nau tauhi 'a e Lao hei'ilo na'a nau ma'u ai ha natula fo'ou 'oku 'ikai pe ke lava.  Ko e me'a matu'aki faingata'a ia.  Ko Sisu pe te Ne lava.  Talamai 'e he Folofola, "ka 'ia Kalaisi ha taha, ko e matu'aki fakatupu fo'ou (II Kol.5:17).  Pea 'oku lolotonga tukituki  'a Sisu 'i he taimi ni 'i hota loto.  Pea monu 'oku lolotonga ma'u 'a e faingamalie ko ia.  Ke ta tali leva Ia 'i he taimi ni telia na'a ta tomui hange ko 'Isoa, manatu'i 'e 'ikai ke fai'aki pe 'ete toki fie ha'u ki he 'Otua.  'E 'i ai 'a e taimi ia te ke toki fie ha'u ai koe ka kuo 'osi situ'a 'a e fakamo'ui ia meiate koe, pea te ke toki fiu'afeinga, ka 'oku 'ikai hano 'aonga.

Ako 40: Falala ki he 'Otua ke tauhi ho'o fononga 'i mamani.

Senesi 28:5; Saame 127:2; Hepelu 4:8-12.

PEA 'ALU 'A SEKOPE

'Oku fu'u faikehekehe 'aupito 'a e teu mali 'a 'Aisake mo e teu mali ko 'eni 'a Sekope.  Ko 'Aisake ia na'e nofo pe ia 'i 'api, na'e 'ikai ke hela ia he 'alu ke kumi mai hano mali.  Nofonofo 'ata'ata pe ia 'i 'api.  Na'e 'ikai foki te ne kau 'e ia 'i he palani'i 'o 'ene mali, fai 'ata'ata pe ia 'e 'Epalahame (23:3,4).  Pea fekau 'a e kau tamaio'eiki ia ke nau 'alu mo e 'u koloa ki Kalana ke fakateunga'aki 'a e uaifi 'o 'Aisake kuo 'osi tuku teu mai 'e he 'Otua.  Pea nau ha'u mo Lepeka 'o 'omi kia 'Aisake.  Mei he kamata ki he 'osi na'e 'ikai 'aupito ke teitei fai 'e 'Aisake ha me'a.  Ko e fo'i ta'utu 'ata'ata pe 'i 'api 'o falala pe ki he tokonaki 'a e 'Eiki. 

'Oku kehe ia mo Sekope.  Ko e tupu 'a Sekope ko e fehangahangai pe ia 'o 'Aisake.  Na'e ha'u pe 'a Sekope ia mei manava 'oku ne lolotonga piki kia 'Isoa.  Ne na 'uluaki "fenunusi" pe 'i loto manava.  Koe'uhi ko ia 'a e si'i na'e ne feinga'i 'a e me'a kotoa pe.  Na'e si'i pe foki mo 'Aisake, he ko 'Isime'eli 'a e lahi, ka na'e 'ikai ha tau fetuki ia 'a 'Aisake mo 'Isime'eli koe'uhi ko e ngaahi kolo mo e tapuaki 'o 'Epalahame.  Na'e hopo mai pe 'a 'Aisake kuo 'osi "papa" hono hala 'ona, 'osi maau hono tokonaki 'a e me'a kotoa, 'io, 'o a'u ki he ngaahi vaikeli.  Ko e me'a pe na'e fai 'e 'Aisake ko e "tali" pe 'o fakamonu hono koloa kuo 'osi tokonaki.  'Ikai ke pehe si'i Sekope.  Na'e pau ke ne feinga'i 'a 'ene me'a kotoa pe.  Na'a ne feinga'i mo ngaue'i 'a e "tu'unga hoko".  Na'e fai 'a 'ene ngaahi sepo (25:33,34).  Pea foaki kia 'Isoa mono ange pe, ka na'a ne ngaue'i.  'Ikai ko ia pe ka ko e fau 'o ha fo'i kaka.  Na'a ne loi koe'uhi ke ma'u 'a e tapuaki.  Na'e 'ikai ke foaki noa ange pe ka na'a ne ngaue'i.  Na'a ne feinga'i 'a e me'a kuo ne tu'u ai 'i he taimi ni. 

Pea 'i he 'aho ni, kuo fekau'i ke 'alu ki Mesopotemia.  'Alu pe ia 'o kumi hono mali.  'E 'ikai ke toe 'alu ha taha kehe ia, ko Sekope pe ia 'e 'alu.  'Ikai ko ia pe ka 'i he'ene to ki ai, pea te ne toki palani ai pe 'e ia 'a e founga 'o 'ene mali, ko hai 'e mali mo ia.  Pea 'oku tau 'ilo pe 'i he talanoa na'a ne ngaue'i hono mali 'i he ta'u 'e fitu!  Na'e 'ikai ke 'alu atu pe kuo mono mai hono uaifi ke hange ko Lepeka mo'o 'Aisake.  Kae ngaue 'i he ta'u 'e fitu!  Toe kovi ai, na'e fehalaaki 'a hono 'uluaki uaifi ko ia ai na'a ne toe ngaue 'i he ta'u 'e fitu kehe!

Na'e 'ikai ke ma'u mokomoko 'e Sekope ha me'a, na'e pau pau pe ke to ha pupuha, pea ko e pupuha lahi 'aupito, 'aupito!  Ko ia 'a e mo'ui 'a Sekope.  Pea 'oku tau ako ai ha ngaahi me'a lahi he 'oku tau sio ai ki ha ongo tapa mahu'inga 'o e mo'ui faka-Kalisitiane. 

1.      'Oku fakafofonga'i 'e 'Aisake 'a 'etau tu'u 'ia Kalaisi.  Kuo 'ikai te tau toe fai ha me'a.  Folofola 'a Sisu mei he kolosi, kuo 'osi, kuo lava.  Kuo 'ikai ke toe 'i ai ha me'a ke tau fai.  Ko 'etau me'a pe ke tau tali 'a e koloa kuo 'osi tokonaki mai.  'Oku 'ikai toe ngaue'i ha me'a.  'Osi fai kotoa 'e Sisu Kalaisi 'a e palani 'o 'etau mo'ui, 'a 'etau ngaue, mali mo e ha fua. 

2.      Ka ko Sekope, 'oku ne fakafofonga'i 'a e tapa mahu'inga 'e taha 'o e mo'ui.  Ko e taipe 'o e tangata 'i he kakano, kuo ne 'osi tali pe 'a Sisu, ka 'oku ne kei loto pe 'e ia ke fai 'a e 'u me'a 'o e me'a fakakalisitiane. Pea 'oku ne fu'u hela'ia 'aupito 'i he 'a hengihengi mo e mohe tuai (Saame 127:2), he kuo ne toki kai pe 'a e ma 'o e ongosia.  Ko koe ia mo au.  Kuo ta 'osi fanongo pe 'i he lau 'a e Folofola kuo 'osi fai 'e he 'Otua 'a e me'a kotoa pe ma'atautolu 'ia Kalaisi, ka 'oku 'ikai pe ke tau tui kitautolu ki ai.  Pea 'i he'ene pehe te tau kau fakataha mo Sekope 'i he tu'u pe 'o 'alu 'o fai 'a 'etau ngaue.  Pea 'oku tau fa'a a'usia pe hono ngaahi ha'aha'a 'ikai ke ngata 'i he'ene fuoloa kae toutou fehalaaki, pea 'e iku 'o tau tala 'oku 'ikai ha mo'oni 'o e lotu mo e falala kia Sisu he 'oku 'ikai pe te te 'ilo 'e kita 'a e faikehekehe 'o 'ete hela'ia mo e tokotaha ta'etali 'a Sisu.  Ngaue lahi tatau pe, pea to'o tatau pe!  Kae taumaiaa ke tau 'ilo pea ke tau tui 'o tali 'a e 'u koloa kuo 'osi tokonaki 'o tuku mai.  Kuo 'osi 'omi ia, pea hange ko e lau 'a 'Eiki 'i he po 'ohomohe, "To'o 'ena 'o kai", kae tuku 'a ho'o toe 'alu holo 'o kumi tokonaki.